لب کلام
به زبان ساده، متابولیسم، همان سوخت و ساز بدن است. متابولیسم، به اشکال مختلف در میزان سلامتی انسان تاثیر دارد و یکی از مهمترین و آشناترین این اشکال، کنترل وزن است. چرا که کاهش متابولیسم باعث چاقی میشود. بدن انسان به طور طبیعی و تحت تاثیر عوامل غیرقابل کنترلی که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد؛ سوخت و ساز مشخصی دارد. اگر این میزان سوخت و ساز برای بدن بیشتر یا کمتر از حد نیاز باشد، اختلالاتی در سلامتی ایجاد خواهد شد. اما راهکارهایی وجود دارد که میتوان از طریق آن متابولیسم را به اندازه مناسب رساند. در ادامه خواهیم دید چطور میتوان با خواب کافی، ورزش مناسب یا مصرف ماهی، به افزایش متابولیسم بدن کمک کرد.
متابولیسم پایه یا تعداد کالری سوخته شده
بدن انسان برای انجام فعالیتهای طبیعی خود مثل نفس کشیدن، ساخت سلولها و جریان خون به انرژی نیاز دارد. این انرژی از طریق سوخت و ساز بدن تامین میشود. فرایند سوختن کالری در بدن و تبدیل آن به انرژی متابولیسم نام دارد. متابولیسم پایه یا BMR (basal metabolism rate) در واقع تعداد کالری سوخته شده توسط بدن را مشخص میکند.
محاسبه میزان BMR بدن، علاوه بر اینکه به سنجش شرایط سلامت بدن کمک میکند؛ معیار مناسبی برای کسانی است که قصد کاهش وزن دارند یا به تنظیم برنامه غذایی برای سبک زندگی سالم فکر میکنند.
در اندازه گیری متابولیسم اشتباه نکنید
ارائه یک فرمول ثابت برای کاهش یا افزایش متابولیسم یا سوخت و ساز بدن برای همه افراد کار درستی نیست. همه مواردی که در ادامه گفته ایم در این محاسبه نقش دارند. پس بی گدار به آب نزنید.
سن: متابولیسم پایه و سن افراد، نسبت معکوس دارند. افزایش سن باعث کاهش BMR میشود. با بالا رفتن سن و کاهش تودهی عضلانی، بدن نیاز کمتری به انرژی دارد و در نتیجه سوخت و ساز کمتری انجام میدهد. یکی از دلایل سخت بودن کاهش وزن در افراد میانسال، همین پایین آمدن متابولیسم بدن است.
ژنتیک: هر فرد، به طور زیستی، بخشی از میزان متابولیسم بدن خود را از پیشینیان به ارث میبرد. به همین علت است که بالا بردن متابولیسم یا لاغر شدن برای برخی خانوادهها سختتر از دیگران است.
جنسیت: معمولا مردان به طور زیستی، توده عضلانی بیشتری نسبت به زنان دارند و عضله بیشتر به معنای سوخت و ساز بیشتر است. همین مساله باعث شده متابولیسم بدن یک مرد، حدود 10 درصد از متابولیسم یک زن با شرایط بدنی مشابه، بیشتر باشد.
سطح چربی بدن: یکی از راههای تشخیص میزان متابولیسم بدن چربیهای انباشته هستند که مثل زنگ خطر عمل میکنند. بدنهایی با چربی انباشته، BMR کمتری دارند.
جغرافیا: دما و متابولیسم بدن، نسبت مستقیمی با هم دارند. در نتیجه محل زندگی افراد، روی BMR بدن آنها تاثیرگذار است. بدن کسانی که در مناطق گرمسیر زندگی میکنند؛ سوخت و ساز بیشتری دارد چرا که بدن تلاش میکند دمان ارگانهای بدن را در یک سطح نگه دارد و این مساله، انرژی زیادی دریافت میکند.
حالا که تعریف و عوامل اثر گذار بر محاسبه سوخت و ساز بدن را دانستیم وقت آن است که به این سوالها پاسخ دهیم: برنامه غذایی و به ویژه ماهی، ورزش منظم و خواب کافی چطور بر تنظیم متابولیسم بدن اثر میگذارند.
1- چطور با برنامه غذایی مناسب به افزایش متابولیسم کمک کنیم
ذهنیت بیشتر افراد به این شکل است که کم غذا خوردن یا حذف وعدههای غذایی باعث لاغر شدن میشود. این تصور اشتباه است. رژیمهای غذایی فقیر، ممکن است در کوتاه مدت باعث کاهش وزن شما شوند، اما این کاهش وزن، تنها به معنی از دست دادن عضله است و همانطور که میدانید، کم شدن حجم عضله، باعث کاهش متابولیسم میشود. حذف وعدههای غذایی مانند صبحانه هم تاثیر معکوس بر افزایش متابولیسم دارد.
درستترین راه، انتخاب برنامه غذایی مناسب برای بدن است که این برنامه از شخصی به شخص دیگر متفاوت است. ماهی یکی از مواد غذایی است که با قرار دادن آن در برنامه غذایی به صورت منظم، میتوانید متابولیسم بدن را افزایش دهید. در ادامه با ماهی سی بس و تاثیرات قرار دادن آن در برنامه غذایی بیشتر آشنا خواهیم شد.
2- تاثیر مصرف ماهی سی بس در افزایش متابولیسم
در فواید خوردن ماهی شکی وجود ندارد. نکته مهم انتخاب نوع ماهی و سازگار بودن آن با ویژگیهای فردی هر شخص است. ماهی سی بس یکی از ماهیهایی است که به تازگی در خلیج فارس تولید میشود و به خاطر ویژگیهایی مثل کمبو و کم تیغ بودن مورد استقبال زیادی قرار گرفته. اما در روند انتخاب ماهی مناسب، این ویژگیهای فیزیکی، قدم اول محسوب میشود. در قدم بعدی، جدول ارزش غذایی هر ماهی، نقش تاثیرگذاری دارد. به ویژه اگر افزایش متابولیسم، یکی از اهداف شما در تنظیم برنامه غذایی باشد. شما می توانید به جدول ارزش غذایی که در این مقاله آمده مراجعه کنید و میزان هر یک از مواد مغذی موجود در ماهی سی بس را مشاهده کنید اما پیش از آن بهتر است بدانیم هر یک از این مواد چطور به تنظیم متابولیسم اثر می کنند:
پروتئین ماهی و افزایش متابولیسم: پروتئین ماهی، باعث به وجود آمدن احساس سیری در افراد میشود. از طرفی بدن برای سوزاندن پروتئین، کالری زیادی مصرف میکند. بنابراین قرار دادن غذاهای حاوی پروتئین در برنامه غذایی، به افزایش متابولیسم کمک میکند. وجود پروتئین زیاد و چربی کم در برنامه غذایی، برای ورزشکارانی که به دنبال عضله سازی هستند مناسب است. رژیم پسکاترین یا رژیم ماهی، به خاطر داشتن همین ویژگیها مورد علاقه ورزشکاران است.
چربی غیر اشباع و تنظیم سوخت و ساز: چربی، یکی دیگر از مواد مغذی مورد نیاز بدن است که بسیاری از افراد در مسیر لاغر شدن، به اشتباه آن را حذف میکنند. چربیهای اشباع نشده، چربیهای مفیدی هستند که وجود آنها در برنامه غذایی نه تنها مضر نیست؛ بلکه جزو مواد مغذی اصلی و ضروری محسوب میشود. چربیهای غیر اشباع برای مدت زمان بیشتری بدن را سیر نگه میدارند و باعث افزایش متابولیسم میشوند. برای ابنکه بدانید این نوع چربی در کدام مواد غذایی وجود دارند؛ پیشنهاد میکنیم مطلب “چربی غیر اشباع در چه مواد غذایی وجود دارد“را مطالعه کنید.
ویتامینها یا عوامل پشت صحنه: ویتامینها شاید به طور مستقیم در افزایش متابولیسم تاثیر نداشته باشند ولی کمبود آنها باعث میشود که بدن در رسیدن به سوخت و ساز مناسب موفق نباشد. ویتامینهایی که در رفتارهای متابولیکی بدن تاثیر دارند ویتامین B2، ویتامین D، ویتامین A، ویتامین B3 و ویتامین B5 هستند.
نقش مواد معدنی: مواد معدنی هم مانند ویتامینها به طور غیر مستقیم در سوخت و ساز بدن تاثیر دارند به طور مثال،کمبود ید باعث کمکاری تیروئید و در نتیجه کم شدن سوخت و ساز بدن میشود. یا آهن به عنوان اصلیترین حامل اکسیژن، در صورت نرسیدن به بدن باعث کم شدن متابولیسم میشود. منیزیم هم یکی دیگر از مواد معدنی است که در سوخت و ساز بدن تاثیر زیادی دارد.
تنها نگاهی به جدول ارزش غذایی ماهی سی بس، شما را قانع میکند که قرار دادن این ماهی در برنامه غذایی، با هدف افزایش متابولیسم بدن کاملا سازگار است. مصرف ماهی سی بس به خاطر وجود مواد مغذی و ترکیب آن با کالری کم، این ماهی را به گزینه مناسبی برای حضور در برنامه غذایی تبدیل میکند.
میزان | در 100 گرم ماهی سی بس |
کالری | 83 کیلو کالری |
پروتئین | 19.5 گرم |
چربی | 0.1 گرم |
کلسیم | 28 میلی گرم |
فسفر | 220 میلی گرم |
منیزیم | 41 میلی گرم |
ویتامین A | IU 154 |
ویتامین B3 | 2.4 میلی گرم |
ویتامین B2 | 0.12 میلی گرم |
ویتامین B5 | 0.75 میلی گرم |
ویتامین D | IU 266 |
آهن | 0.29 میلی گرم |
3- افزایش سوخت و ساز با خواب کافی
بدن انسان همواره در حال سوخت و ساز است. ممکن است هنگام بیداری بتوانیم با انجام دادن یا پرهیز از برخی فعالیتها متابولیسم بدن را کنترل کنیم. اما بدن در حالت خواب هم به سوخت و ساز طبیعی خود ادامه میدهد. اما خواب کافی برای بدن است که این سوخت و ساز را در همه حالتها تنظیم میکند. خواب نامنظم و ناکافی باعث اختلال در عملکرد هورمونها میشود و هورمونهای نامنظم یکی از اصلیترین دلایل کاهش متابولیسم بدن هستند. بنابراین به اندازه و منظم بخوابید تا لاغر شوید.
4- تاثیر مستقیم استرس بر متابولیسم
وقتی تنش روانی دارید؛ بدن شما در حالت آماده باش برای مبارزه با خطرهای احتمالی قرار میگیرد و خون، مواد مغذی مثل چربی را به سمت ماهیچهها هدایت میکند تا در صورت وقوع حادثه، ماهیچهها انرژی لازم برای دفاع یا فرار را داشته باشند. اما اضطراب، زاییدهی ذهن است و این روند آماده باش، باعث کاهش سوخت و ساز در بخشهای ضروری بدن میشود.
5- تمرینات ورزشی مناسب
بالا رفتن میزان سوخت و ساز بدن هنگام ورزش کردن بر کسی پوشیده نیست. اما نکتهای که باید بدانید این است که ورزش منظم، به طور کلی متابولیسم بدن را بالا میبرد. یعنی سوخت و ساز بدن ورزشکاران حتی در زمانی که ورزش نمیکنند از دیگر افراد بیشتر است. چرا که ورزش، تودههای عضلانی را بیشتر میکند و بدن را به سوزاندن کالری بیشتر عادت میدهد. ورزشهای قدرتی و ورزشهایی که در آن از وزنه استفاده میشود روند افزایش متابولیسم را سریعتر میکنند.
شاید تنظیم متابولیسم بدن توسط خود فرد کاری دشواری به نظر برسد. اما راهحل، داشتن آگاهی از شیوه سالم زندگی و تاثیر خوراکیها و فعالیتهای مختلف بر بدن است.