همه‌چیز در مورد ماهی سی بس

لب کلام

مدتهاست ماهی سی بس جای خودش را در سبد غذایی خانواده‌های ایرانی باز کرده و انواع غذاها از سبزی پلوی محبوب تا انواع خوراک ماهی با سی بس پخته می‌شود. ماهی‌هایی مثل شیر یا حلوا قدمت بیشتری در سفره‌های ایرانی دارند و سی بس، این ماهی خوش‌مزه شاید کمتر برای ما شناخته شده باشد و در موردش بدانیم. در این مطلب سی بس را بهتر می‌شناسیم:

واقعیت هایی درباره ماهی سی بس

• ماهی سی باس آسیایی با نام های باراموندی در دنیا و سوف آسیایی در ایران شناخته می شود.
• ماهی‌های سی‌بس از ۴ سانتی‌متر تا ۲ متر طول دارند و وزن‌شان ممکن است تا 60 کیلوگرم برسد.
• این‌گونه گوشت‌خوار است و در محیط طبیعی بيشتر از سخت‌پوستان و ماهيان ریز تغذيه می‌کند.
• ماهی باس دریایی آسیایی در زمره ماهيان مهم پرورشي در كشورهاي آسياي جنوب شرقي و استرالیا است
• پرورش این ماهی در طی 20 سال از 20 هزار تن به 90 هزار تن در سال (معادل 350% افزایش) رسیده است.(FAO.2016).
• بوی بسیار ملایم و نداشتن تیغ ریز، از مهمترین ویژگیهای سی بس برای مصرف است.
• بر خلاف آنچه رواج یافته، ماهی سی بس فاقد جیوه غیر مجاز است.
• مزرعه دریایی نیکسا در خلیج فارس به ظرفیت 3000 تن در سال بزرگترین مزرعه دریایی تولید ماهی سی بس در قفس در ایران است.
• سی بس به دلیل بافت نرم و طعم ملایم محبوب رستوران‌های رده اول جهان در استرالیا و آسیاست.
• سی‌بس‌ها تغییر جنسیت می دهند. اول نر هستند و بعضی از آنها در فرایند بلوغ به ماده تبدیل می شوند. (هرمافرودیتیسم)

رده بندی سی بس آسیایی

ماهی سی باس آسیایی از خانواده Latidae است. این خانواده دارای یک جنس و یک گونه است و عنوان علمی آن Lates calcalifer است. سی بس در آسیا به نام باس دریایی (سی‌باس) و در استرالیا با نام باراموندی شناخته می‌شود. ریشه باراموندی Barramundi را باید در زبان بومیان استرالیایی جستجو کرد. در میان این قبایل، نام باراموندی از روزگاران قدیم به معنای “ماهی فلس درشتِ رودخانه” رایج بوده است.

ویژگی های ظاهری و رفتارهای بیولوژیک

از ویژگی‌های متمایز ظاهری این ماهی می توان به بدن کشیده و فشرده و دهان بزرگ آن و نوع خاص فک ماهی اشاره کرد. باله پشتی آن حدود 20 خار سخت و نرم دارد . فلس های آن درشت و نقره ای رنگ و گوشت آن کاملا سفید است.

ویژگی های ظاهری سی بس

زیستگاه و جمعیت ماهی سی بس

بسیاری از ماهی‌های سی‌بس در صخره‌های مرجانی و مناطق صخره‌ای زندگی می‌کنند. این نوع ماهی می‌تواند در عمق‌های مختلفی از کم عمق تا نواحی عمیق اقیانوس زندگی کند. زندگی در اقیانوس شاید باعث شود عده‌ای به فکر آلوده بودن ماهی به جیوه بیفتند. پاسخ این سوال را در مطلب آیا ماهی سی بس جیوه دارد؟ ببینید.

باراموندی در دسته ماهیان کاتادروموس (دریاکوچ) قرار دارد که در فصل تولید مثل، محل زندگی خود در آب‌های شیرین و لب‌شور را ترک گفته و به آب‌های شور دریایی مهاجرت می کند. گونه‌ای با قابلیت تحمل محدوده وسیعی از شوری بوده و قادر است در آبهای شیرین، لب‌شور و حتي با شوري بالا زيست کند. سرعت رشد این ماهی بالاست و وزن برداشت آن (وزن بازاری)، بعد از 6 ماه تا 2 سال به ترتیب 350 گرم تا 3 کیلوگرم است اما در شرایط پرورش در جنوب ایران (خلیج فارس) در طي 6 ماه به وزني بيش از ۷00-۶00 گرم رشد مي‌كند (مشاهدات نگارنده).

انواع دستورپخت‌های خوشمزه با سی‌بس را می‌توانیم در مجله آشپزی ایناس ببینیم.

تاریخچه پرورش سی‌بس

تولید منطقه‌ای این گونه در کشورهای اصلی تولید کننده آن در طی 20 سال از 20 هزار تن به 90 هزار تن در سال ( معادل 350% افزایش) رسیده است (FAO.2016).

پرورش این ماهی نخستین بار در یک مرکز تحقیقاتی در تایلند در 1970 آغاز و به سرعت در سراسر جنوب شرق آسیا گسترش یافت. در دهه 80 تا 90 میلادی تکثیر و پرورش باس دریایی آسیایی در کشورهای چین، هند، اندونزی، مالزی، فیلیپین، سنگاپور، تایوان، ویتنام و استرالیا رونق چشم‌گیری یافت. امروزه این ماهی در بسیاری از کشورهایی که در حوزه پراکنش این گونه قرار گرفته‌اند، پرورش داده شده و تولید آن عمدتاً در قفس‌های کوچک ساحلی در منطقه جنوب شرق آسیا انجام می‌شود. باراموندی در سال‌های اخیر به قصد آبزی‌پروری دریایی به ایران و 23 کشور دیگر از جمله، گوام، فرانسه، ایالات متحده آمریکا (هاوایی و ماساچوست)، هلند، انگلستان و اسرائیل نیز معرفی گردیده است. هم‌اکنون مهم‌ترین کشورهای عمده پرورش‌دهنده ماهي سي بس آسیایی، تایلند، استرالیا، مالزی، تایوان، اندونزی، چین، سنگاپور و عربستان سعودی هستند.

پرورش ماهی در مزرعه دریایی نیکسا/ خلیج فارس

رفتار ماهی‌های سی‌بس

زندگی انفرادی دارند و رفتار قلمرویی از خود نشان می‌دهند، برخی از گونه‌های کوچکتر تک‌نفره نیستند و در دسته‌های بزرگ زندگی می کنند. سی‌بس‌های دریایی دوست دارند در غارها و صخره‌ها پنهان شوند و می‌توان آن‌ها را در اطراف همین غارها یافت.

رژیم غذایی ماهی سی‌بس

دهان و روده روز بعد از روز اول شروع به رشد می کنند. لاروها ابتدا از کیسه زرده خود تغذیه می کنند و 45 تا 50 ساعت پس از تکثیر شروع به تغذیه از زئوپلانکتون می کنند.

سی بس یک شکارچی فرصت طلب است. ماهی های کمتر از 40 میلی متر تقریباً به طور انحصاری از ریز سخت پوستان تغذیه می کنند. با افزایش اندازه ماهی، این نوع غذایی به تدریج با ماکرو سخت پوستان، سایر بی مهرگان و ماهی ها جایگزین می شود.

کونگوانکیج و همکاران (1985) دریافت که محتوای معده ماهی های بزرگتر از 20 سانتی متر شامل 70 درصد سخت پوستان 30 درصد ماهیان است، در حالی که دیویس (1985) مشاهده کرد که ماهی های بالای 30 سانتی متر تقریباً به طور انحصاری از ماهی تغذیه می کنند.

سی بس طعمه را به طور کامل می بلعد. همبستگی مثبتی بین طول شکارگر و شکار وجود دارد و همخواری در بین این ماهیان یک اتفاق رایج است و از این رو لازم است ماهی را به طور منظم درجه بندی (Sort) کرد.

کانیبالیزم یا همخوارگی در ماهی سی بس

اگر دوست دارید بدانید سالم‌ترین ماهی خلیج فارس کدام است؟ + ۴ معیار سلامت ماهی مجله ایناس را مطالعه کنید.

تکثیر و تخم ریزی سی‌بس

باراموندی/ سی بس ها در ابتدای زندگی نر هستند و پس از چند سال تغییر جنسیت داده و به ماده تبدیل می شوند. نرها در حدود چهار سالگی بالغ می‌شوند که البته به شرایط زیست ماهی، وزن و تغذیه ارتباط دارد. در طبیعت این ماهی برای تخم ریزی به سمت دریاها ها حرکت می کند . بچه ماهی ها به بالادست مهاجرت می کنند و ماهی های زیر بالغ تا رسیدن به بلوغ جنسی در آب های شیرین باقی می مانند. نرهای بالغ در طول فصل تخم ریزی به پایین دست (دریاها) مهاجرت می کنند.

اهمیت اقتصادی سی‌بس

از سی‌بس در ماهیگیری تجاری و تفریحی استفاده می‌شود همچنین در آشپزی سنتی سراسر جهان هم استفاده می‌شود. سی‌بس در غذاهای آسیایی مانند غذاهای تایلندی، کره‌ای، هندی و چینی و همچنین غذاهای مدیترانه‌ای، ترکی، یونانی، مصری و فرانسوی بسیار استفاده می‌شود. فیله سی بس را می‌توان به صورت کبابی، سرخ شده یا پخته مصرف کرد.
آشپزی ملل با ماهی سی بس را بصورت ویدئوهای آموزشی مشاهده کنید.

سی‌بس، یک ماهی خوش‌خوراک

سی‌بس طعم ملایمی دارد، بافت آن منسجم در عین حال نرم است. سی‌بس ماهی ایده‌آل برای پخت انواع غذاهای دریایی است. استخوان‌بندی یک‌دست این ماهی که به راحتی جدا می‌شود خیالتان را از تیغ‌ها و خوش خوراکی و سادگی مصرف آن راحت می‌کند. به طور کلی مهمترین ویژگیهای سی بس از منظر طعم و پخت به شرح زیر است.

• طعم شیرین کره ای
• گوشت سفید با بافت لطیف
• فیله با پوست، غنی از امگا 3
• انتخاب سرآشپزهای معروف دنیا
• مناسب انواع دستور پخت
• کم بو و 100% بدون تیغ