ماهی برای افراد باردار؛ بله یا خیر؟

 مواد موجود در ماهی

تحقیقات و پژوهش‌ها نشان از این دارد که با مصرف ماهی مقدار زیادی از مواد مغذی که برایئ رشد کودک شما نیاز است، به بدن او می‌رسد. بر اساس نظر کارشناسان، دو اسید چرب امگا ۳ که در غذاهای دیگر به مقدار بسیار کم وجود دارد، در ماهی‌ها به‌قدر کافی و فراوان وجود دارد. همچنین وجود پروتئین و ویتامین دی ازجمله مواد مغذی و مهمی هستند که برای رشد جنین و طی کردن دوران بارداری سالم و بی‌دغدغه مورد نیاز است.

شاید شما بارها شنیده باشید که ماهی‌ها حاوی موادی آلاینده مثل جیوه هستند که برای مغز و سیستم عصبی جنین مضر است. تعدادی از کارشناسان بر این عقیده هستند که مقدار مصرف ماهی در زنان باردار باید کنترل شود اما دستورالعملی در سال ۲۰۱۵ تدوین شد که طی آن گفته شد که زنان باردار و شیرده در طول یک هفته می‌توانند ۲۲۵ تا ۳۴۰ گرم از انواع غذاهای دریایی با مقدار اندکی جیوه مصرف کنند. حدود سه وعده صد گرمی در هفته.

 جیوه در بدن ماهی

 شاید خیلی‌ها بپرسند که چگونه جیوه به بدن وارد می‌شود؟ جیوه در همه‌جا وجود دارد حتی در هوایی که در حال تنفس آن هستیم. مراکز مختلفی مانند نیروگاه‌های برق، کارخانه‌های سیمان و کارخانه‌های تولید مواد شیمیایی و صنعتی مقادیری جیوه در هوا منتشر می‌کنند. همچنین در محصولات دیگری مانند دماسنج‌ها، ترموستات‌ها، لامپ‌های فلورسنت و… از جیوه استفاده می‌گردد. این‌گونه از وسایل نیز در فرایند دفع زباله‌ها، جیوه موجود در آن‌ها آزاد می‌شود.

زمانی که جیوه به آب‌ها راه پیدا می‌کند، باکتری‌ها آن را تبدیل به متیل جیوه می‌کنند. جیوه توسط ماهی‌ها و در محیط‌های آبی همراه با ارگانیسم‌های مختلف در زمان تغذیه مصرف و جذب می‌شود. متیل جیوه به‌صورت یکپارچه و محکم به ماهیچه‌های ماهی چسبیده و در
زمان پخت نیز از آن جدا نمی‌شود. البته این ترس و هراس به وجود آمده محصول سهل انگاری ما انسان ها بوده است. در اولین مقالات مجله ی ایناس به طور مفصل به موضوع جیوه در ماهی پرداخته ایم که توصیه می‌کنیم مطالعه آن را از دست ندهید.

Water thermometer in shape of fish vector. Baby bathing, temperature control, toy thermometer. Thermometer concept. Vector can be used for topics like childcare, measurement, healthcare

 ریسک مصرف جیوه در زمان بارداری

با مصرف ماهی، متیل جیوه به‌راحتی وارد بدن می‌شود و از طریق جفت می‌تواند به بدن نوزاد و فرایند تغذیه‌ای وارد گردد. توسط برخی از منابع گفته‌شده است که مقادیر پایینی از متیل جیوه هم می‌تواند در زمان بارداری موجب آسیب‌های مغزی و عصبی در جنین در حال رشد شود. این تأثیرگذاری می‌تواند از خفیف تا شدید باشد. به دلیل  جذب جیوه توسط جنین مشکلاتی در مهارت‌های شناختی، حافظه و تمرکز، زبان، مهارت‌های حرکتی و بینایی کودک به وجود می‌آید.

تأثیرات متیل جیوه بر کودکان داخل رحم، کودکان زیر یک سال و حتی بزرگ‌تر می‌تواند خطرناک باشد. به همین دلیل است که توصیه می شود زنان باردار و شیرده باید دقت و وسواس زیادی نسبت به مصرف ماهی داشته باشند. ماهی‌هایی که نباید خورد را به خاطر بسپارید. در مقاله ای با همین عنوان به این موضوع پرداخته ایم. البته باید بررسی کرد که آیا این مقدار از جیوه که می‌تواند مضر باشد، به‌راحتی و مستقیم از طریق مصرف ماهی به بدن نوزاد ضرر میزند؟ در ادامه به بررسی دقیق نتایج منتشر شده در ژورنال‌های معتبر در خصوص خطر جیوه ماهی برای بارداران و معرفی انواع ماهی های مناسب و نامناسب برای افراد باردار می‌پردازیم.

طبق مطالعات مصرف 2 الی 3 وعده ماهی در هفته می‌تواند بی‌ضرر باشد. آزمایشات متعدد در سال‌های متمادی بر روی مادر و فرزندان این نکته را اثبات کرده است که مصرف ماهی- با در نظر گرفتن نوع ماهی انتخابی- نمی‌تواند  سبب تولد نوزادان نارس یا کودکانی با وزن اندک شود و حتی فراتر از آن، در این آزمایش‌ها مشخص شد که مادرانی که ماهی مصرف نکرده بودند نوزادانی به‌مراتب کم‌وزن‌تر از دیگر افرادی که ماهی مصرف می‌کردند را به دنیا آورده بودند.

در مراحل بعدی این آزمایش‌ها که در دانشگاه بریستول توسط محققان مرکز سلامت کودک و نوجوان انجام گرفت، روشن شد که سایر پارامترهایرشدی کودکان نیز درزمینه مهارت‌های اجتماعی، رفتاری، مهارت‌های حرکتی و ارتباطی و سطح IQ در کودکانی که مادران آن‌ها ماهی مصرف کرده بودند بالاتر بود و هیچ اثر منفی و خطرناکی از مصرف جیوه در آن‌ها مشاهده نشد. این مقاله در سال 2016 در ژورنال تخصصی بهداشت و سلامت محیط به چاپ رسید(1). ‍

 نباید خوردن ماهی را قطع کرد

در بریتانیا مطالعاتی در این زمینه انجام شد و طی آن مشخص شد که مصرف ماهی توسط مادران باردار و سطوح متوسط جیوه با تولد نوزادانی با وزن کم و یا زایمان‌های زودرس ارتباط معناداری نداشته است و حتی ممکن است سبب وزن مناسب و مطلوب برای نوزادان در زمان بارداری شود.

Roasted fish with fresh cucumber for child’s dinner

 ماهی‌های مناسب مصرف در دوران بارداری

اثرات مثبت خوردن ماهی بارهای طی تحقیقات و آزمایش‌های صورت گرفت اثبات شده است. وجود ویتامین‌های مفید مخصوصاً ویتامین D،ید، سلنیوم و اسیدهای چرب امگا 3 حتی توانسته‌اند نقشی محافظت‌کننده برای زنان باردار داشته باشند و اثرات منفی مقادیر اندک جیوه را نیز تحت تأثیر قرار دهند. پس منطقی به نظر نمی‌رسد که بانوان باردار به‌صورت افراطی مصرف ماهی را در زمان بارداری قطع کنند و خود و فرزندشان را از منبع عظیم مواد مفیدی که شاید در مواد دیگر یافت نشود یا به‌سختی وجود داشته باشد، محروم کنند.

در دوران بارداری بهتر است ماهی‌هایی مانند قزل‌آلا یا سالمون مصرف کنید. در ادامه تعدادی از ماهی‌هایی که می‌تواند در دوران بارداری بدون نگرانی مصرف شود نام‌برده می‌شود:

•  ماهی سالمون
•  ماهی قزل‌آلا
•  ماهی آنچوی ها
•  ماهی ساردین
•  ماهی سی‌بس

 مصرف چه ماهی‌هایی در دوران بارداری ممنوع است؟

به‌طور قطعی نمی‌توان در این موردنظر داد اما طبق تحقیقات سازمان غذا و دارو، خوردن تعدادی از ماهی‌ها برای زنان باردار و کودکان خردسال توصیه نمی‌شود. ماهی‌هایی که در زیر از آن‌ها نام‌برده می‌شود جزو این دسته هستند:

•  ماهیان شکارچی
•  کوسه ماهیان
•  اره‌ماهیان
• مارلین
•  شاه‌ماهی خال‌مخالی
•  کاشی ماهی
•  نیزه‌ماهی

The great white shark in the big blue

البته بسیاری از افراد هستند که تمایل دارند ماهی‌های بیشتری را به این لیست اضافه کنند. و ماهی‌های خطرناکی نیز وجود دارند که در ادامه از آن‌ها نام‌برده می‌شود:

• انواع ماهی تن به‌صورت تازه و منجمد
• خارماهی نواری
• آبی ماهی
• خارماهی
• سرخو خط طلایی
• ماهی‌های چشم مات یا دیوار بین

 آیا باید تن ماهی یا ماهی تن در زمان بارداری مصرف شود؟

  طبق نظر پژوهشگران دانشگاه‌های آمریکا، مصرف ۳۴۰ گرم کنسرو ماهی تن در هفته مشکلی ایجاد نمی‌کند اما تأکید شده است که مصرف کنسرو تن سفید تا ۱۱۳ گرم در هفته محدود شود. برخی نیز تأکید بر این دارند که از مصرف تن کنسروی اجتناب شود. ازآنچه گفته شد این‌طور استنباط می‌شود که خوردن تن ماهی و ماهی تن در دوران بارداری ارزش ریسک کردن ندارد و بهتر است مصرف شود زیرا ماهی‌ها و موارد مفید و متعدد جهت جایگزینی با این موارد وجود دارد. دستورالعمل‌ها در دوران شیردهی متفاوت است به این ترتیب که منعی برای استفاده از کنسرو ماهی تن وجود ندارد و ماهیان شکارچی را نیز به اندازه یک وعده در هفته میتوان مصرف کرد.

stripe-bellied Tuna. Euthynnus pelamis. Scomberomoridae. (at�ºn)

آیا جایگزینی برای دریافت اسیدهای چرب امگا ۳ وجود دارد؟

غذاهایی مانند تخم‌مرغ، شیر، نوشیدنی‌های سویا، ماست، آبمیوه و سرلاک‌های غنی‌شده با امگا ۳ می‌تواند جایگزینی تقریباً مناسب باشد اما غذاهای نام‌برده شده تنها حاوی ALA هستند.ALA   نوعی از امگا ۳ است که مزایای خوبی برای سلامت دارد اما هیچ‌گاه نمی‌تواند مانند DHA و EPA عمل کند. تخم کتان نیز منبع خوبی از امگا ۳ است اما این دو ماده را نمی‌تواند به‌خوبی در خود جای دهد و تنها اسید چرب امگا ۳ موجود در آن از نوع ALA  است.

Healthy vegan fat food sources, omega3, omega6 ingredients – almond, pecan, hazelnuts, walnuts, olive oil, chia seeds, avocado, coconut, dark green background copy space

آیا به‌جای مصرف ماهی می‌توان از مکمل امگا ۳ در دوران بارداری استفاده کرد؟

بسیاری از این مکمل‌ها حاوی روغن ماهی هستند به خاطر اینکه جیوه توانایی نفوذ در بافتهای چربی ماهی را ندارد و بیشتر همراه با عضلات بافت ماهی است. پس جیوه در روغن ماهی نمی‌تواند وجود داشته باشد. مصرف این مکمل‌ها ضرری نداشته و تا حدودی هم می‌تواند مفید باشد اما نه به مقدار مصرف صحیح ماهی‌های سالم و تازه که منبعی بی‌واسطه از مواد و املاح مفید هستند.
به‌طورکلی با مصرف مهارشده ماهی و پرهیز از انواع ممنوع که نام‌برده شد، جای نگرانی زیادی برای زنان باردار و مادران در دوره شیردهی در زمینه مصرف ماهی وجود نخواهد داشت.

سخن پایانی اینکه به‌وضوح مشخص‌شده است که مصرف ماهی به مقدار دو تا سه وعده در هفته چه در دوران بارداری و یا در دوران شیردهی بی‌خطر بوده و همچنین توصیه‌شده است که یکی از وعده‌های مصرف ماهی در هفته از نوع روغنی باشد. با حفظ تعادل و رعایت ملاحظات منطقی و سنجیده شده، می‌توان با مصرف ماهی به‌سلامت فرد باردار و جنین وی کمک بزرگی کرد. حذف ماهی از وعده‌های غذایی زنان باردار و از دست دادن منبع سرشار از املاح، ویتامین و مواد مفید و ضروری امری افراطی به نظر می‌رسد.

Fish Oil supplement Capsules best source of omega-6 and vitamins for health isolated on white background, health care and medical concept

خرید مستقیم ماهی سی‌بس

پانویس:
1. Caroline M Taylor, Jean Golding, Alan M Emond (2016). Blood Mercury Levels and fish consumption in pregnancy. International journal of hygiene and environmental health